André Lens, Le costume ou essai dur les habillements et usages de plusieurs peuples de l'antiquité, prouvé par les Monuments
Liège, Bassompierre, 1776
Bibliotheek Koninklijke Academie voor Schone Kunsten & Ontwerpwetenschappen

Lens' boek over de kleding van Grieken en Romeinen moest komaf maken met de anachronismen en de fantasietjes die schilders tot dan toe toelieten in hun voorstellingen van scènes uit de bijbel, de mythologie of de antieke geschiedenis. Voor Lens moesten Grieken eruit zien als Grieken en Romeinen als Romeinen. In zijn inleiding ergert de auteur zich niet alleen aan collega's die Christus' leerlingen voorzien van bisschopsmijters, maar ook aan de kledingcodes van zijn eigen tijd:
Le ridicule & la variation continuelle de nos modes suffisent pour les bannir de tous les objets qu'on veut transmettre à la postérité.

Daartegen straalt de klassieke mode van de Grieken en Romeinen tijdloze deugd en waardigheid uit. Toch maakt Lens op een haast wetenschappelijke manier onderscheid tussen de 'poëtische', idealiserende stijl van de klassieke sculptuur en de meer realistische. Het is vooral deze laatste die moderne schilders en beeldhouwers moet leiden bij hun voorstellingen van de oudheid. Voor deze 'historische kritiek' documenteert Lens zich via tientallen monumenten en sculpturen die hij tijdens zijn verblijf in Italië in 1768 kopieerde. Met zijn 435 bladzijden tekst en zijn vijftig platen vormt het daaruit resulterende boek een monument op zich.

De klassieke bladspiegel en proporties van boeken uit de late 18e en de vroege 19de eeuw hebben me steeds gefascineerd. Vorm en inhoud komen er tot een bijzonder efficiënte synthese. Ondermeer om die reden stond ik ooit op het punt me 'Le costume ou essai ...' van Andries Cornelis Lens aan te schaffen. Het is er niet van gekomen. Gelukkig beschikt de campusbibliotheek over een puntgaaf exemplaar. Hoewel dit boek qua uitzicht en inhoud extreem klassiek oogt, is het eigenlijk erg modern. Lens (1739-1822), die jarenlang leraar en directeur van de Antwerpse academie geweest is, was namelijk een groot verdediger van het neo-classicisme. Deze revolutionaire stijl, ingezet door Jacques Louis David, rekende af met de ongewenste sentimentaliteiten en visuele ballast van de rococo. Zo ook Lens, van wiens hand het KMSKA drie allegorische taferelen en een portret bezit.

'Le costume' kan immers beschouwd worden als een van de allereerste voorbeelden van een relatief recente wetenschap, de kostuumgeschiedenis. Maar tegelijkertijd ontpopt het boek zich als een perfect voorbeeld van een 'onderzoek in de kunst' avant-la-lettre. Het antieke is bij nader inzien altijd actueel.